De twee gemiste kansen van Cohen

Bij de verkiezingen van gister werd de VVD de grootste partij. Fijn voor Mark, jammer voor Job. Volgens Jack de Vries heeft Rutte zijn concurrent nog bijna op het schild gehesen, maar ook Cohen heeft fouten gemaakt.

Ik wil het hier niet hebben over zijn gehakkel of de overhoringen op tv over de prijs van een pak melk. Die zijn door Cohen allang gerevancheerd met flitsende optredens in latere debatten. Ik wil het ook niet hebben over de uitstraling die hij halverwege de campagne had van 'waar ben ik aan begonnen'. Dat is vergeven en vergeten. Het gaat nu over twee ogenschijnlijk kleine omissies in de dagen vlak voor de verkiezingen.

Advies aan: PvdA-top
Inzake: strategie en alertheid tijdens campagne
____________________________________________________
Feiten
Gister koos Nederland een nieuwe Tweede Kamer. Het verschil in aantal stemmen tussen PvdA en VVD is zo klein dat het interessant is om eventuele gemiste kansen te inventariseren. Ik zie er twee. Vlak voor de verkiezingen deed Mark Rutte deze opvallende uitspraken

• 'de formatie moet klaar zijn vóór 1 juli'
• 'regeren met de PVV is bij nader inzien onmogelijk'

Ik neem ze hier beide onder de loep.

Analyse
Er was wat gestuntel tijdens de PvdA-campagne, maar de partij staat er toch heel wat beter voor dan vroeger. Beschuldigingen van 'gedraai' werden met veel meer succes gepareerd dan in 2006 en er wordt ook niet meer meewarig gekeken naar wie zegt te sympathiseren met de PvdA. Vier jaar geleden was de herinnering aan het tijdperk van Kok en Melkert nog te vers, in die tijd was het imago juist tegenstrijdig aan draaierig. De PvdA stond bekend als een club waar feiten ondergeschikt zijn aan een ongeschreven ideologie, die bijvoorbeeld bepaalde dat je standpunt klopt als je ooit gediscrimineerd was, ook al had dat niets met het onderwerp te maken.

De uitspraak van Rutte over het afronden van de formatie voor 1 juli werd door Cohen beaamd en zijn reactie op de koerswijziging over regeren met de PVV is mij niet bekend. Beide reacties waren in elk geval niet spraakmakend, terwijl het wat mij betreft kansen voor open doel waren, die misschien de kansen op een overwinning hadden kunnen keren door over te komen als een leider met passie.

Rutte deed zijn uitspraak over het afronden van de formatie als een soort verkiezingsbelofte om daarmee de publieke discussie over zijn aanspraken op het premierschap te voeden. Een prachtige manier om door het poneren van een issue aandacht (dus ook stemmen) te trekken. Maar het is een volkomen loze belofte, hij had net zo goed kunnen zeggen 'ik wil dat het mooi weer is als het kabinet met de koningin poseert op de trappen van paleis Huis ten Bosch'.

Een verkiezingsbelofte wordt gedaan om aan te geven welke politieke agenda je wilt volgen met welk resultaat. Dat resultaat kan betrekking hebben op de inhoud of op het politieke proces, maar het moet natuurlijk wel een issue zijn waarover je zeggenschap hebt en waarover je bij een meningsverschil kunt onderhandelen. Het zou echter absurd zijn om in een tijd van crisis te onderhandelen over de vraag hoelang de formatie mag duren.

De enige manier waarop Rutte invloed kan uitoefenen op het tempo van de formatie is door veel concessies te doen. Waarom heeft Cohen nagelaten te vragen of hij dat van plan was? Het zou een pijnlijke vraag zijn geweest die op een volstrekt faire manier Rutte in de verdediging had gedrongen. "Meneer Rutte, ik weet een verkiezingsbelofte van u die over precies drie weken wordt verbroken. Wat gaan uw kiezers daarvan zeggen? Hoe groter u wordt, hoe meer u heeft uit te leggen."

Het openhouden van samenwerking met de PVV is een ander opmerkelijk punt. Al weken was bekend dat de PVV de AOW als breekpunt heeft en dat de partij niet in de Senaat zit. Trouwens, iedereen die realistisch is, weet dat de AOW-leeftijd gaat schuiven. Rutte doet alsof hij plotseling ontdekt dat het onmogelijk is om te regeren met de PVV. In werkelijkheid was hij erop uit om, op het laatste moment, de twijfels weg te nemen bij potentiële VVD-kiezers die gewetensbezwaren hebben tegen samenwerken met de PVV.

Het zou voor de hand hebben gelegen als Cohen ook deze manoeuvre had aangepakt door te vragen waarom Rutte zo plotseling tot een koerswijziging besloot op basis van informatie die al veel langer bekend was. Een scherpe vraag met een vriendelijke glimlach, kan dan wonderen doen. Dat toont de gedrevenheid die wordt verwacht van een leider, iemand die bereid is voor zijn ideeën en zijn achterban door het vuur te gaan.

Conclusie met verwachting
Bij twee uitspraken van Rutte heeft Cohen de kans gehad om deze te ontmaskeren als loze gebaren. Waar Balkenende zichzelf aan het struikelen bracht, zou dit met iets meer alertheid ook zijn gelukt bij Rutte.

De meest voor de hand liggende manier zou zijn geweest om hem hierop aan te spreken tijdens een tv-debat. De voordelen daarvan zijn:

• de tijd voor het vinden van uitvluchten is minimaal. Zo komt des te beter naar voren dat het gaat om goedkope en niet te verdedigen uitspraken
• Cohen zou op deze manier voor een groot publiek duidelijk hebben gemaakt dat hij beschikt over meer diepgang, overzicht en initiatief dan zijn opponent 
• het zou ook hebben aangetoond dat Cohen doet wat van een leider wordt gevraagd: het stellen van een een politieke agenda op een wijze die tegenstanders in de schaduw zet
• hoewel Cohen bij het vorderen van de campagne steeds meer in zijn element raakte, zou het mogelijk nog meer focus en vertrouwen hebben gegeven bij zijn deelname aan de tv-debatten.

De 1.8 miljoen burgers die op 9 juni PvdA hebben gestemd, zouden het gewaardeerd hebben als die partij de grootste was geworden.

Dat het anders liep is helaas wel verklaarbaar. Ik heb de afgelopen jaren langs drie verschillende kanalen geprobeerd input te leveren voor de strategie van de PvdA. Twee keer kreeg ik te horen 'wat je zegt zou een goed idee zijn, maar het komt er niet van'. En alle drie de keren kreeg ik sterk de indruk dat de top zich heeft omringd met een soort hofhouding die bestaande inzichten, verhoudingen en gewoontes veel belangrijker vindt dan creativiteit bij het grijpen van kansen.

Als dat zo blijft is er een kans dat de gezapigheid in de PvdA steeds verder oprukt en daarvan zullen andere partijen profiteren, met name de PVV. Op enig moment zal duidelijk worden dat de populariteit daarvan heel weinig te maken heeft met de zogenaamde gevaren van de islam en veel met een bestuurscultuur waarin ruimte is voor daadkracht en 'zeggen wat je denkt'.

Toekomst met advies
Job Cohen heeft zijn optredens aan het begin van de campagne openlijk betreurd en ook de daad bij het woord gevoegd. Hij is daarmee de lijsttrekker die het meeste heeft geleerd tijdens die hectische drie maanden, kort na zijn aantreden. Terwijl leren bij de overheid en in de politiek geldt als het toegeven van een fout, is het bij hem blijkbaar geen taboe. Alleen al de bereidheid om openlijk te leren wordt door enorm veel kiezers gewaardeerd, los van de politieke inhoud.

Maar Cohen is nog niet klaar met leren. PvdA-kiezers mogen hopen dat hij inziet dat met iets meer initiatief hij het stuur van Nederland nog wat steviger in handen had gehad. Nog steeds in een coalitie, maar dan wel als grootste partij. En of het nou komt omdat politiek nog steeds een mannenzaak is ... het gaat helaas niet altijd om argumenten. Het doet er nu eenmaal toe wie de grootste wordt.

Samenvatting
Job Cohen heeft veel geleerd tijdens de afgelopen campagne. Dat is lovenswaardig, maar hij heeft twee kansen gemist die doorslaggevend hadden kunnen zijn voor de verkiezingsuitslag. Als hij blijft leren zal dat niet weer gebeuren. Omdat het gedrag van een leider altijd een voorbeeldwerking heeft, zal hij in zijn staat die mentaliteit binnen de sociaal-democratie te verspreiden en de band met grote groepen verloren kiezers te hernieuwen.

Als dit vooruitzicht de PvdA-top aantrekt, lijkt het mij handig dat zij hier faciliteiten voor scheppen. Bijvoorbeeld door impulsen te geven aan een partijcultuur waarin hiërarchie en ongeschreven wetten ondergeschikt worden gemaakt aan vernieuwing, creativiteit, reflectie en openheid.

Links
Voordat dit blog VakVisie ontstond, schreef ik op mijn andere blog stukken over de professionaliteit waarmee de PvdA communiceert. Zie: Openheid in de PvdA en Geert versus Fatima.

PS
Dit blogbericht dateert van 10 juni. Op 13 juni kwam een nieuwe peiling uit van Maurice de Hond, waarin de VVD is gedaald en de PvdA is doorgegroeid naar 38 zetels (scroll naar de tabel op pag 2). Ik wist niet dat ik met mijn blog zoveel invloed heb ;-).