Hoe blijf je kalm in de #fakeflood aan nepnieuws?
Er spoelt een stortvloed aan nepnieuws over de beeldschermen die we dagelijks gebruiken. Wat is ervan waar en hoe voorkom je dat je erdoor wordt overweldigd? Je kunt zeggen: net als een iedere vloed gaat het weer over. Dus houd je hoofd koel en je hart warm, ga opgewekt verder met wat je te doen staat.
 |
| (bron afbeelding: Alexandra via Pixabay) |
Bubbel en beleving
Maar lukt dat nog als iedereen in de eigen bubbel leeft met een eigen werkelijkheid? Begrijpen we elkaar nog of raakt de waarheid zoek? Komen we met een kakafonie van beschuldigingen in een peilloze polarisatie? Door de hoeveelheid nepnieuws en de verwarring die het schept vind ik de term #fakeflood passend. Blijkbaar zijn de officiële media niet meer in staat hun rol van waakhond adequaat te vervullen, de opkomst van alternatieven is niet onlogisch.
Infocalyps: verwarring door desinformatie
Er doen stellige meningen de ronde over de integriteit van politici, de oorsprong van corona, vaccinatie, respect in de verhouding tussen bevolkingsgroepen en veel andere onderwerpen. Wetenschapper Nina Schick bedacht daarvoor de term infocalyps: de situatie dat waarheid en leugen niet meer te onderscheiden zijn omdat desinformatie is verspreid. Wat neem je voor waar aan? En wat doe je als vrienden en bekenden er een heel andere werkelijkheid op nahouden?
Graag geef ik een aantal tips in het omgaan daarmee.
1-Bewaak het verschil tussen feiten en meningen
Een feit is iets wat gebeurt, je kunt het waarnemen en beschrijven, desnoods filmen of fotograferen. Nagaan of een feit correct is weergegeven kun je doen door te verifiëren: als iemand zegt dat de zon is gaan schijnen kun je kijken of het klopt. Verificatie van feiten komt in de knel door fotomontages en vervalste video's (deepfake).
Behalve door verifiëren komen feiten ook vast te staan doordat ze onomstreden zijn: wie gaat eigenhandig meten hoe hoog de Erasmusbrug is? Er zijn betrouwbare bronnen die dit melden (139m) en er is niemand die het tegenspreekt. Het tijdstip waarop een feit gebeurt kan nu zijn of in het verleden. Feiten uit de toekomst bestaan niet, dan gaat het om een verwachting.
Een mening is een opvatting naar aanleiding van feiten, vaak is er sprake van een interpretatie (rond bedoelingen en achtergronden) en een oordeel over relevantie en wenselijkheid van het feit.
2-Stel je eigen waarneming boven die van een ander
Alles wat je persoonlijk hebt waargenomen is een feit. Je kunt ervoor kiezen waarnemingen van een ander als feit te beschouwen, als je vertrouwen hebt in de bron.
3-Ga alleen uit van de waarneming van een ander als je het feit niet zelf hebt gezien
Beoordeel of je de bron vertrouwt en of het feit consistent is met andere feiten die je kent. Zoek bij strijdigheden naar een verklaring.
4-Jouw mening over een feit is altijd zinvol en nooit perfect
Erken dat je beoordeling over de toedracht, de intenties, de wenselijkheid en de juistheid van feiten niet altijd objectief is. Door dit te accepteren zul je in de loop der tijd steeds betere beoordelingen maken. Voor een bijdrage aan een discussie is jouw altijd bruikbaar en zinvol voor anderen om te vernemen.
5-Ga na hoe onwenselijk een feit voor jou is
Vraag je bijvoorbeeld af wat je ervan vindt als de ernst groter of kleiner wordt … twee procent, tien procent, dertig procent?
6-Zoek meer feiten
Erken dat er naast de feiten die je kent ook andere feiten kunnen bestaan die van invloed zijn op je mening. Praat erover om je eigen mening en die van anderen te toetsen:
- wees open over wat je denkt
- sta open voor gedachtes van anderen
- accepteer dat dit invloed kan hebben op jouw mening terwijl je de ander stimuleert open te staan voor jouw mening
- beschouw het als een uiting van vertrouwen dat iemand jou vraagt om zijn/haar mening te scherpen
- beantwoord dit vertrouwen met zorgvuldigheid: luister met aandacht
- soms werkt vragen stellen beter dan in de tegenaanval gaan
- blijkt het moeilijk jouw zienswijze over te brengen? Besef dat veel mensen zoeken naar een bevestiging van hun eerdere oordeel. Heb daar begrip voor zonder je eigen mening overboord te gooien. Iemand is nog niet zo ver om door jou overtuigd te worden.
7-Wees zelf een waakhond
Bewaak het waarheidsgehalte van feiten die je noemt of deelt:
- erken dat je het zelf mis kunt hebben
- vraag je af hoe groot de kans is dat je zelf nepnieuws deelt. Accepteer dat veel mensen denken dat ze dit risico veel minder lopen dan anderen (net als bijvoorbeeld bij zakkenrollerij, inbraak en verkeersongelukken).
 |
| Media lijken hun rol van waakhond soms te verwaarlozen, zie daarvoor mijn eerdere blogs daarover, zoals Tussen waarnemingen weergave (bron afbeelding: Tuna Ölger via Pixabay). |
8-Let op alarmsignalen
Soms kom je berichten tegen met misstanden, dan wil je direct iedereen vertellen hoe schandalig dit is. Wacht even: ligt het er misschien iets te dik bovenop?
- laat je niet voor een karretje spannen van lieden die vooral uit zijn op eigen belang, zoals geld of steun in de publieke opinie
- als er wordt gemikt op woede of
medelijden, wekt dat een impuls om het bericht zonder verder nadenken
te delen. Denk er nog even over na
- houd er rekening mee dat het delen van een bericht voor jouw vrienden of volgers een bevestiging kan zijn van hun mening, maar ook het omgekeerde
- het kan in beide gevallen waardevol zijn dit een bericht te delen en ook om er vanaf te zien
- bewaar balans tussen eerlijkheid en tact als je twijfels hebt bij het waarheidsgehalte van berichten die vrienden en bekenden verspreiden. Als jij roept dat het onzin is, betekent dat niet altijd een reden van mening te veranderen. Je mag wel verwachten dat ze een beetje beter gaan opletten.
9-Speel op 'de bal' wanneer je zelf iets deelt
Natuurlijk kun je schrijven dat iemand die een verkeerde keuze maakt zowel corrupt als incompetent, kwaadwillend en gestoord is. Als je wilt dat de ernst van het probleem door meer mensen wordt ingezien, houd het dan zakelijk en vertel wat er aan de hand is. Wanneer je woorden als walgelijk, schandalig, knettergek of doortrapt te vaak gebruikt, raken ze aan inflatie onderhevig.
10-Herken de simplist
Soms is het nieuws dat een pagina op een website of sociale media brengt heel relevant, maar te kort door de bocht. Je wilt geen berichten delen, waarvan je later denkt Hoe kon ik dat doen? Gebrek aan nuance herken je aan kenmerken als deze:
- 'de vijand van wie ik eerder een vijand noemde, is een vriend en de vriend van die vijand is een vijand'
- hoe minder feiten, hoe stelliger het oordeel
- aan de ene kant is iedereen
aardig, vriendelijk, verstandig, weerloos en niemand heeft een
ochtendhumeur. Bij de tegenpartij is permanent sprake van domheid,
onwil en onbekwaamheid
- er is sterke consistentie wie tot de goede kant behoort en wie kwade intenties heeft
- tegelijk is er een sterke inconsistentie dat de beschuldigingen niet in lijn hoeven te zijn met wat gister werd gezegd, laat staan vorige week. Als vandaag een bericht wordt geplaatst dat George Soros of Bill Barr weigert iets te doen aan armoede, sociale ongelijkheid of een ander probleem, kan morgen worden gemeld dat hij zich er ten onrechte mee bemoeide of met slechte oplossingen kwam.
 |
| De waarheid is vaak minder zwart-wit dan de schijnbare werkelijkheid (bron afbeelding van Cuyahoga via Pixabay) |
11-Houd rekening met meerdere motieven om te liegen
Politici kunnen onwaarheden verkondigen om kiezers te winnen of tegenstrevers te belasteren. Het belang is dan electoraal. Er kan ook sprake zijn van commerciële belangen. Soms vinden mensen het moeilijk om te erkennen dat hun eerdere interpretatie onjuist was. Ze blijven dan een eerdere leugen volhouden, tegen beter weten in. Soms wordt een standpunt niet ingenomen om inhoudelijke redenen maar uit loyaliteit aan iemand anders, dus om deze te steunen.
 |
| De tweet links stelt dat volgens een rapport van NASA de aarde afkoelt ipv opwarmt. Volgens de reacties rechts staat in het rapport dat de opwarming vier keer sterker is dan de afkoeling. |
12-kijk naar politieke satire
De invloed daarvan is niet te onderschatten, zoals blijkt uit deze publicaties:
- de politieke satire wint ruim van de journalistiek, zegt universitair docent Mark Boukes
- zie ook zijn blog
- hoogleraar Christian Burgers stelt eveneens dat politieke satire een belangrijke bron van informatie kan zijn voor het publiek
- het mekka van de politieke satire is de VS met programma's als Late Night, The Daily Show, Last Week Tonight en The Late Show
- satire zet vraagstukken op de politieke agenda, bijvoorbeeld TTIP, zoals in Nederland is gebeurd door Zondag met Lubach (VPRO)
- beroemd zijn ook de metaforen van het coronabeleid die Even tot hier (BNNVARA) op een rij zette. Andere voorbeelden dit genre in Nederland zijn Dit was het nieuws (AVROTROS) en Dat zijn geen grappen (POW).
13-Bekijk of deze matrix behulpzaam is
Het valt mij op dat berichten die aandoen als nepnieuws een bepaalde voorspelbaarheid hebben in hun typologie. In publieke uitlatingen wordt de rechterkolom als een geheel beschouwd, het bestaan van schijterds wordt verzwegen. Een opmerking van Hillary Clinton tijdens de campagne voor het presidentschap in 2016 toont aan hoe gevaarlijk het is om de schijterds expliciet te noemen.
14-Schep overzicht
Als je niet weet wat je met een nieuwsonderwerp aan moet, stel dan de volgende vragen:
- welke feiten staan vast, welke zijn nog onzeker?
- waar liggen mogelijk oorzakelijke verbanden?
- in welke volgorde en tijdsbestek zijn de feiten te rangschikken?
- is er sprake van een logisch verloop van de feiten of zitten er inconsistenties in?
- welke interpretaties zijn
denkbaar? Als er maar één interpretatie is gevonden: hoe groot is
de kans dat deze klopt?
- uit hoeveel verschillende bronnen komen de feiten en de eventuele interpretaties?
- is er sprake van een persoon of groep die wordt beschuldigd? Hebben zij kans gehad op wederhoor?
15-Zoek naar verdere tips
Ook op andere websites dan dit blog zijn tips te vinden, hierbij een aanzet:
- deze pagina bij Nieuwscheckers
- Nieuwscheckers bracht ook de methode HALT waarover Trouw bericht
- de cursus manipulatie van Bits of Freedom
- tv-programma Opgelicht hoe webshops te werk gaan om de verkoop op te schroeven. Websites met nepnieuws zijn net zo geraffineerd
- dit artikel in De Correspondent schetst de bouw van bruggen bij polarisatie.
16-Houd moed
Ben je bang dat het niet meer lukt om koers te houden in de fakeflood? Houd nog even vol:
- sta stil bij de uitspraak van Abraham Lincoln: 'you cant fool all the people all the time'. Deze ex-president van de VS was een rolmodel voor Trump en hij wordt ook door diens tegenstanders graag aangehaald
- besef dat het niet mogelijk langdurig samen te werken bij het creëren van leugens. Niemand kan dat alleen en bij de samenwerking verdwijnt uiteindelijk het onderlinge vertrouwen
- ook jij bent gaandeweg steeds beter in staat een Salomonsoordeel te vellen. Zoals de echte Salomon zei 'de echte moeder is degene die het kind afstaat omdat het dan blijft leven', zo zul jij meemaken dat leugens ooit massaal worden doorgeprikt. Wie er ook aan boord mag zijn van het zinkende schip waar ze worden gefabriceerd: let even op of de kapitein als laatste het schip zal verlaten, zoals het hoort.
 |
| (bron afbeelding: Tim Hill via Pixabay) |
Naschrift: dit artikel bespreekt wat we als individu kunnen doen tegen de massale polarisatie in de samenleving. Het gelijktijdig uitgekomen blog Aandacht voor ongehoord oproer behandelt wat zich op macroniveau afspeelt rond schandalen als Obamagate en Pizzagate. Daarbij hoort ook de peiling Hoe ga jij om met (vermeend) nepnieuws?
